ทฤษฏีวงกลมเป็นความพยายามวาด “วงกลม” ของความเป็นมุสลิมหรือความเป็นผู้ศรัทธา ผ่านกฎเกณฑ์ระดับเงื่อนไขต่ำสุด คือการที่ยังไม่ตั้งภาคี(ชิรกฺ) ซึ่งเป็นความผิดที่ทำให้ความเป็นมุสลิมของเขาสูญเสียไป และการไม่ปฏิเสธความเป็นจริงของอิสลามในสิ่งที่ทุกคนเห็นเด็ดขาด อย่างเหล้าหะรอมโดยเด็ดขาดก็ว่าหะรอมตามนั้น แม้อาจจะไปกินเหล้าเข้าก็ตาม เราก็ยังถือว่าอยู่ใน “วงกลมผู้ศรัทธา” ของความเป็นมุสลิมด้วยเงื่อนไขต่ำสุด
แต่มันก็มี “วงกลม” วงเล็กลงที่ซ้อนอยู่ข้างใน เป็นระดับผู้คนที่พัฒนาดีขึ้น เรียกว่า “วงกลมตักวา”(ผู้ใช้ชีวิตด้วยความรู้สึกถึงการมองเห็นของผู้เป็นเจ้า) ซึ่งเป็นผู้คนที่ได้มาตรฐานของคำสอนอิสลาม ที่สามารถปฏิบัติข้อกำหนดที่จำเป็นต่างๆ และไม่กระทำบาปใหญ่ … ขณะเดียวกันมีบางคนที่สามารถพัฒนาก้าวเข้าไปในวงกลมที่ลึกที่ซ้อนอยู่ข้างในได้อีก เป็น “วงกลมคนแถวหน้า” ที่รับใช้ในหนทางของผู้เป็นเจ้า นั่นเป็นคนจำนวนน้อยลงที่มีความพิเศษมาก
ผมพูดเรื่องนี้ เพื่อให้แม่นยำในการวางกฎเกณฑ์ระดับของความศรัทธา ในขณะที่การออกนอกวงนั้น หมายถึง “การปฏิเสธศรัทธา” ซึ่งแม้มุสลิมคนนั้นจะเลว แต่ถ้าไม่ถึงระดับ “ปฏิเสธ” สัจธรรมหรือตั้งภาคี ก็ยังไม่หลุดไปในระดับนั้น … แต่ทั้งนี้สังคมเราจะเข้มแข็งได้หรือไม่ อยู่ทีการพัฒนาผู้คนให้ขยับไปอยู่ในวงที่ลึกกว่า
แนวคิดแบบ “เคาะวาริจญ์” ที่เกิดมาตั้งแต่ยุคแรกในอิสลาม เป็นแนวคิดของผู้คนที่ไม่แม่นยำในการจัดกรอบวงกลม จึงได้ขับไล่ผู้คนที่เป็นมุสลิมออกไปเป็นผู้ปฏิเสธ อาจเป็นคนที่ดื่มเหล้าหรือทำบาปใหญ่ ก็ถูกขับออกไปแล้ว … วงกลมของพวกเขาจึงเป็นวงกลมที่ถูกสร้างให้แคบตามความเข้าใจของพวกเขาเอง
ในขณะเดียวกันกลุ่มซูฟีย์บางสายในอดีต ตลอดมาจนถึงแนว Liberal สุดขั้วบางแนวที่ได้ปรากฏขึ้นและมีเสียงดังไม่น้อยในสังคมโลกมุสลิมวันนี้ เป็นแนวที่ทุบทำลายกรอบวงกลมทิ้งไป คนหนึ่งอาจก้าวไปทำชิรกฺใหญ่ไปแล้ว แต่คนที่ถือแนวคิดนี้ยังนับเป็นมุสลิมอยู่ … เป็นการมองอิสลามแบบไม่มีวงกลม หรือขยายเส้นของวงกลมออกไปใหญ่เกินจริง
ความแตกต่างระหว่างแนวคิด “เคาะวาริจญฺ”(ที่ยังคงคอบงำจิตใจของคนบางกลุ่ม) กับแนวคิด Liberal (แนวเสรีนิยมที่ได้รับการตอบรับในวงกว้าง) คือปัญหาในการขีดเส้นวงกลม … พวกแรกขีดเส้นเหลือเฉพาะพวกตัวเอง เป็นวงกลมที่แคบลงจนอาจกำลังกลายเป็นแค่ “จุด” หนึ่งที่แทบหาพื้นที่ไม่ได้ ในขณะที่พวกหลังไม่ยอมขีดเส้น ทำให้เกิดอิสลามที่ไม่มี “วงกลม” ขึ้นมา
การพยายามกำหนดกรอบวงกลมว่าแค่ไหน เป็นหน้าที่เท่าที่คำสอนปรากฏออกมา และวางบนความเข้าใจของเศาะฮาบะฮฺโดยเอกฉันท์เท่านั้น … ขอบเขตวงกลมที่ได้มาย่อมมีความกว้างเพียงพอและสมเหตุสมผล ไม่ขยายกรอบออกไปเกินจริง และไม่ทำให้กรอบพวกนี้แคบลงอย่างขัดแย้งกับคำสอน
แต่ในที่สุด การตัดสินใครจะมีสถานะความศรัทธาเช่นไรก็ยุติลงที่ “การมอบหมาย” ให้กับผู้เป็นเจ้า แม้กระทั้งคนปฏิเสธศรัทธาที่อยู่นอกวงกลมก็ตาม … เราไม่จำเป็นและไม่ใช่หน้าที่เลยที่จะไปดูหัวใจใครว่าศรัทธาหรือไม่แค่ไหน?
ทฤษฏีวงกลม พยายามเปิดการเรียนรู้ให้มากที่สุดต่อคำสอนอิสลาม เพื่อกำหนดเส้นขอบเขตของวงกลมต่างๆ เพื่อจะบอกว่าการเป็นมุสลิมนั้นเป็นแค่ไหน? การพัฒนาสู่ความเป็นมุสลิมที่ดีเลิศนั้นมีเงื่อนไขอย่างไรบ้าง? การเป็นผู้ปฏิเสธศรัทธาด้วยเหตุผลอะไร? และมีเงื่อนไขอย่างไรบ้าง? … เป็นความพยายามในระดับที่ทำได้ในโลกนี้เท่านั้น สุดท้ายที่แท้จริงเป็นเช่นไร คือการมอบหมายให้กับผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงให้อภัยอย่างมากมาย ผู้ทรงเมตตาที่ครองเหนือทุกสิ่งทุกอย่าง
เรื่องโดย : อัล อัค
